Анар жимс тойрон нисч буй зөгийний тухай сэрэхийн өмнөх зүүд” бүтээлийн тухай 1944 Сюрреализм Сальвадор Дали -/1904-1989/

 Жинхэнэ Сюрреалист уран бүтээлч С.Далигийн уран бүтээлийн сонгодог үеийн оргил бүтээл болох “Анар жимс тойрон нисч буй зөгийний тухай сэрэхийн өмнөх зүүд” /1944/ бүтээлээр тайлбарлахыг зорьсон юм. Дүрслэх урлагийн түүхнээ тодрох 1924 онд францын зохиолч, яруу найрагч Андре Бретон сюрреализмийн тунхаглалыг нийтэлснээр сюрреализм хэмээх шинэ урсгал эхэлсэн түүхтэй. Сюр/sur/ францаар дээр гэсэн утгатай сюрреализм нь бодит байдал дээрх бодит байдал хэмээх утгыг илэрхийлнэ. Сюрреализм нь францын Анри Бергсон /1859-1941/, германы Вилгельм Делтей /1833-1911/, Австрийн Зигмунд Фрэйд /1856-139/ нарын сэтгэл зүйн онолд тулгуурласан байна. Анхны  сюрреалист зураачдын тоонд Массон, Хуан Миро, Маркс Эрнст, Ив Танги нар ордог.

Уран бүтээлийнхээ эхний үед импрессионизм, кубизм сонирхож байснаа хожим нь сюрреалист чиглэлээр ажиллажээ. Сюрреализм нь мөрөөдөл болон зүүд, бодит байдлын хоорондын зайг нөхөх зорилготой гарч ирсэн. Өвөрмөц харийн ертөнцийг зотон дээрээ толилуулдаг аймшгийн сэтгэгдэл төрүүлдэг. Тэрээр гэрэл зураг сонирхдог байсан нь түүнийг бодит байдал, нямбай бичлэгийг баримталсан өвөрмөц арга барилтай дүрсэлдэг болгосон байв. Дали хэдэн зуун уран зураг, зураасан зураг бүтээсний дээр кино зохиол, бүжгэн жүжгийн оршил бичиж, өөрийн тухай ном туурвиснаа дэлхий дахинаа нэрээ цуурайтуулсан юм. 1929 онд Гала хэмээх оросын цагаач бүсгүйтэй гэр бүл болжээ. Дали түүнийг өөрийнхөө урлагийг тэтгэгч тэнгэр гэж байв. Түүний бүтээлүүдийн эмэгтэй хүний дүрс нь эхнэр Галагийн дүрс нь байдаг байв. Түүний уран сайхны гажиг сэтгэмж үзэгчид шүүмжлэгч нарын гайхширалыг төрүүлж байв. “Сэрэхийн өмнө нь анар жимсийг тойрон нисэх зөгийний тухай зүүдэлсэн нь” /1944/ бүтээл сэтгэл хөдлөлийг зогсонги байдалд байсан үзэгчийг эдгээр нь ямар ч авцалдаагүй байдлыг үзүүлэх бүтээлүүд дэмийрэл айдсын ертөнцөд аваачна. С.Дали нэгэн удаа “Сюрреализм гэдэг чинь би” гэж тунхаглажээ. Аймшигт хар дарж зүүдэлж байгаагаа, киноны бичлэгийг нэг хавтгайд нэг дор зохиолийн өгүүлэл мэт дүрсэлж чадсан нь гайхамшигтайгаар уншигддаг. Түүний эл бүтээл Эртний Грекийн гоо зүйчид Яруу найргийг тэргүүнд үзэж, Дүрслэх урлагийг дараа нь оруулж байсныг илтгэх мэт нөгөө талаас дүрслэх урлаг,яруу найраг хоёрыг хослуулж дүрслэх урлагийн гайхамшгийг бишрүүлэх мэт. “Яруу найраг бол сонсох уран зураг, Уран зураг бол харах яруу найраг” гэсэн үгтэй яг тав нийцжээ. Энэ бүтээлийн дүрс болгоныг уншиж болох мэт бодогддог нь энэ бүтээлд логик санаа байгааг тодхон гэрчилнэ.

........... Би хар дарж зүүдэлж байна. /Ц.Уранчимэг “ХХ зууны өрнөдийн урлаг 2007

Зүүдэлж байгаа юм нь ялихгүй өчүүхэн зүйл , гэхдээ яг шиг дүнгэнээд , хатгаад, анар шүүстэй адил уураг тархийг минь зовоож өгнө. /Зүүдэлж буй зүүд хар дарсан аймшгийн уур амьсгалтай боловч өчүүхэн зөгийний тухай зүүд юм. Гэвч Дали зүүдэнд төрсөн сэтгэгдлийг хүнд хүргэхээр дүрслэлийг сонгожээ /

Анар минь задарч ,жимснүүд нь бөмбөрөн унахад энэ хар дарсан зүүд намайг буу шиг цочооно. Архирсан бар мэт надруу ”довтолж “ намайг барьж идэх нь. /зүүдний гол зүүдлэгхүүн зөгий боловч анар жимс болон зөгийний хатагадаг эрвэгнүүлэх сэтгэгдлийг анар жимсний шүүстэй зүйрлэн мөн бар, бууг шууд утгаар нь ашиглан тодотгол болгон дүрсэлсэн мэт/

Уурласан заан хаа нэгтэйгээс архиран над дээгүүр алхсан мэт цээж минь давчидаж, халуу шатавч, хүйтэн хөлс асгарна /С.Дали бүтээлдээ заан дүрсэлдэг нь элбэг байдаг нь их анхаарал татам Дали бол өөрийн дотогшоо хандсан өөрийхөөрөө байж чаддаг хүн байв магадгүй энэ нь заан нь өөрөө бөгөөд зүүдэн дотроо өөрөө тэнүүчлэн зүүдний цонхоор харж, хар дарсан зүүдэнд дургүйцлээ илэрхийлэх мэт зохиомжинд өөр ертөнцөөс ирсэн мэт ялгарч харагдхаар хүйтэн хөлс цутгаж байгаагаа эмэгтэй мөсөн дээр хэвтүүлэн  дүрсэлжээ/

Гэвч энэ бол зөвхөн зүүд, намайг сэрэхэд хөх тэнгэр цэлийн үзэгдэж, хэдхэн хормын өмнө үзсэн зүүд маань өөр нэг ертөнц мэт, эс бөгөөс С.Далигийн эл зураг мэт санагдаж өнгөрнө /зүүднээс сэрэхэд бүх юм сайхан болно гэдгийг илэрхийлж тайвшруулах мэт фононд нь байгалийн сайхан цэлмэг тэнгэрийг дүрсэлжээ болж буй бүх үйл явц зохиомжинд яг дүүрэн харагдаж  эвлэлдэн нэгдсэн шиг / Зураач дүрслэлдээ нууцгай өвөрмөц ертөнцөө бий болгохдоо бодит дүрсийн тухай хүний жирийн төсөөлөл ерөнхий ойлголтыг ашиглаж, үүн дээр тоглож улмаар үзэгчдийг гайхан цочирсон байдалд хүргэхээр шийдэж бүх дүрсээ нарийн тоочиж бичих аргаар зуржээ. Сюрреалист уран бүтээлд заавал 3 онцлог шинж чанар ажиглагддаг. 1.Сюрреалист уран бүтээлийн орон зай хэзээд нууцлаг, далд утгатай, үйл явдал хаана болж байгаа нь оньсого болно. 2.Айдсийн уур амьсгал байнга оршдог ба үүнийг үхэлтэй холбож хөнддөг 3.Бэлгийн төрөлх мэдрэмж үргэлж байдаг. Энэхүү бүтээлд Сюрреализийн онцлог гүн  шингэжээ.

“Сэрэхийн өмнөх зүүд “ гэж зургийн нэрэнд орсон үгсээс үзвэл, зөнтэй мэргэн зүүд өглөөгүүр зүүдлэгддэг учир нь бид өдрийн ядаргаа тайлж, бүхэл шөнийн турш унтдаг унтахийн хэрээр бие амран суларч, ухамсар улам тод болон зүүд хөнгөрнө ингэснээр зүүд ч тодорхой болно. Үүнийг зүүдний сударт зүүдний цаг хэмээн тэмдэглэжээ. Сэрэхийн өмнөх гэхээр үүрээр зүүдэлсэн зүүдний тухай зураг болох ба зүүдний зүүдлэгдэхүүн зөгийг зүүдэлсэн нь зүүдний тайлалд зөгийг зүүдлэх нь мөнгөтэй болж, хөрөнгө өсөхийг илтгэдэг. 1956 Париж хотод “Хуучны мэдрэмжтэй орчин үеийн урлагийн хоёр нүүртэн” ном хэвлэхэд нүүрэн хуудсанд нь “Авидадолларс” гэсэн товчилсон үгс байв. Энэ бол Сюрреалист зураач Андрэ Брэтоноос дотны анд Сальвадор Далийн овог, нэрийг товчлон ”Долларт шуналтай эр” гэсэн утга гаргасан нь энэ ажээ. Дали өөрийнхөө тухай хэлэхдээ “Би бага байхдаа Мигель де Сервантес Дон Кихот мөнхийн роман бичиж, Испани эх орноо дэлхийд алдаршуулсанч ядуу зүдүү байдалд үхсэн, шинэ тивийг нээсэн Х.Колумб орох оронгүй оочих аягагүй байсныг мэдэж аль болох түргэн тэрбумтан болох мөрөөдөлд автсан” гэж дурсан бичсэн байдаг.

Үүнээс уран бүтээлчийн ядуу зүдүү амьдралд дургүй мөнгөнд их шунахай байсан, нөгөө талаас түүний нэр алдрын оргилд хүрч эд баялгийн эзэн болохыг түүний далд ухамсарт шингэсэн нь зүүдэнд нь зөн билэг болон илэрсэн Зүүд судлаач Густав Миллер “Зүүд бол хүний бодит мэдрэхүй салгагдсан үед далд ухамсарт болж буй үзэгдэл” гэжээ. Үүнээс зураач өөрт зүүдлэгдсэн зөгийний тухай хар дарсан зүүдээ сюрреализмд илэрхийлэн дүрслэхдээ үнэхээр гайхалтай өөрт төрсөн сэтгэгдлээ бусдад дэлгэн хүмүүст шууд ойлгогдохоор зурсан гэж бид үзэж

байна. 1.Сюрреализм гэж юу вэ? Зарчим онцлог 2. Жинхэнэ Сюреалист уран бүтээлийг “Анар жимс тойрон нисч буй зөгийний тухай сэрэхийн өмнөх зүүд” 1944  зургаар харуулах 3. Эрт үеэс хүмүүс гал тойрон нэгдсэн бол орчин цагт оюун ухаанаараа хүн төрөлхтөн нэгдэж байна. Энэ үест яригдаж буй далд ухамсар түүний хүч , зөн совинг Сюрреализмд монгол уран бүтээлчид шинэлэгээр тусган уран бүтээл бүтээлээсээ. 4. “Анар жимс тойрон нисч буй зөгийний тухай сэрэхийн өмнөх зүүд” /1944/ уран бүтээлийг өөрийнхөөрөө тайлбарлан хүмүүс аливаа уран бүтээлийг уншиж, улмаар Сюрреалист уран бүтээлийг ялгаж чаддаг болохыг мөн энэхүү бүтээл С.Дали өөрт зүүдлэгдсэн зөгийний тухай Сюрреализмт ийнхүү дүрсэлсэн юм. 

Ц.Солонго 2010 оны 4 сар